Het was een hand, net als de mijne

Het was toch even schrikken toen ik het bericht binnenkreeg in mn mailbox en even later ook las op sociale en andere media.

Kumba, de mooie zilverrug gorilla van de Zoo was overleden. Hij is net geen 43 jaar oud geworden. Dat lijkt nog redelijk jong, maar is een stuk ouder dan de legendarische Gust - die elke Antwerpenaar (van een bepaalde generatie) zich nog herinnert - ooit geworden is.



Kumba zat samen in zijn verblijf met 4 andere gorilla's, allemaal vrouwtjes: twee oostelijke laaglandgorilla’s, Victoria (47) en Amahoro (25) en twee westelijke laaglandgorilla's (zoals Kumba zelf), Mambele (16) en benjamin Kiki (8).

Kumba is één van de weinige dieren in de Zoo die nog uit het wild komt. Sinds een aantal decennia is wildvang verboden en zorgen kweekprogramma's in dierentuinen voor hun eigen dierenbestand, internationaal.

Kiki is de laatst aangekomen gorilla. Ze was geboren in Duitsland in een niet erg stabiele gorillagroep. Helaas is haar geboorte niet vlekkeloos verlopen en daar heeft ze epilepsie aan overgehouden. Ze werd niet echt aanvaard in haar groep en heeft daardoor zelfs een flinke groei achterstand opgelopen.

Na een langzame introductie is ze in Antwerpen op haar plooi gekomen, epilepsie aanvallen heeft ze bijna niet meer, en ondanks ieders zorg, had zelfs grote Kumba haar met open (apen)armen aanvaard.

Amahoro, de grootste van alle vijf de gorilla's in de Zoo, de mater familias van 47 jaar en een fors 'karuur', is de belangrijkste beschermvrouwe van Kiki, en dankzij haar bescherming is Kiki zelfs nooit echt bang geweest van de toch wel imposante zilverrug.

Een paar dagen na het bericht ging ik even kijken hoe het met de vrouwen ging, zo zonder man.
Victoria, Mambele en - minder lang - Kiki, hebben geen dag zonder Kumba gekend. En voor Amahoro, maar enkele jaren ouder dan Kumba, was de tijd zonder hem te lang geleden.

Ze lagen er gezapig bij, rustig. Ik vroeg me af wat er in hun omging.

Ik zag één van de verzorgers, en knoopte een gesprekje aan.
Natuurlijk vonden ze het allemaal verschrikkelijk. Verzorgers, curatoren, andere medewerkers, ... Iedereen was geraakt door het verlies.

Maar het was tijd.
Hij at al lang slecht, de verzorgers waren er midden december nog van overtuigd dat hij het nieuwe jaar niet meer zou halen, maar dat lukte nog wel. Net.

Het was ontroerend hoe de verzorger sprak over deze geliefde mensaap.
Hij werd eerst verdoofd met een pijltje en een blaaspijp, zo kon dokter Francis hem goed onderzoeken, en in overleg is na het onderzoek besloten hem niet meer te laten ontwaken.

"Hij lag daar", zei de verzorger. "En voor het eerst kon ik er bij komen. Ik voelde zijn ribben die je door zijn dikke vacht nooit kon zien, wat was hij mager!"
In de fleur van zijn leven woog Kumba een flinke 170 kilo. Toen hij net na zijn dood gewogen werd, was hij geslonken tot minder dan 120kg.

Zoo Antwerpen werkt volgens 'protected contact', een veilig systeem waar tussen verzorger en 'gevaarlijk' dier steeds een barrière zit. Niet geaffilieerde dierentuinen werken soms nog volgens 'free contact'. Misschien spectaculairder voor bezoekers, maar niet zo goed voor de dieren en oh zo gevaarlijk. Natuurlijk (her)kennen dieren hun verzorgers en vice versa, maar echt lichamelijk contact is nooit zonder tralies, glas of andere bescherming.

En toen lag Kumba daar, verdoofd, in slaap, weerloos en ongevaarlijk, en de verzorgers konden één voor één afscheid van hem nemen.
"Ik pakte zijn hand vast Carolien" zei de verzorger. "Dat was ongelooflijk. Het was een echt hand, geen poot, en mijn vingers omklemden de zijne. Bij een leeuw of een zebra heb je een poot vast, maar hier niet, dit was een hand, net als de mijne. En dat pakte me enorm."

De vier vrouwen zaten tijdens het onderzoek apart. Kumba is altijd de evenwichtige stille kracht geweest, de mediator. Vier vrouwen alleen in 't kot, en het was geheid rel. Gillen, brullen, ambras ... Tot Kumba ze tot de orde riep. Maar tijdens het onderzoek zaten de vier vrouwtjes heel stil en rustig bij elkaar. Niks gillen of brullen, geen ambras of rel. Alsof ze voelden dat er iets aan het gebeuren was.

Het is heel belangrijk in een groep om de verschillende leden afscheid te kunnen laten nemen van hun leider. Dus na een tijd trokken de verzorgers zich terug, en eindelijk ging het deurtje open tussen het verblijf waar Kumba lag, en het verblijf van de vrouwen.
Eén voor één kwamen ze binnen, heel rustig. Ze gingen naast hem zitten, op hun ellebogen ernaast liggen, raakten hem voorzichtig aan en besnuffelden hem.

Als laatste, want onderaan in de hiërarchie, kwam Kiki binnen. Het was doodstil in het verblijf. Kiki ademde diep in, keek op en uit haar keel kwam het eerste geluidje. Een heel stillekes "Oe-oe".
Het geluidje was voldoende om iedereen achter de schermen vol te laten schieten.
De vier gorillavrouwtjes hebben een uurtje bij hun gevallen leider gezeten, en toen namen ze afscheid van hem.

De Zoo van Antwerpen is een tuin van het leven. En soms ook van de dood.
Er zijn scenario's voor dit soort gebeurtenissen, en the show must go on.
Eens een dier overlijdt in de zoo, dient zo snel mogelijk een autopsie uitgevoerd, dus Kumba moest zo snel mogelijk naar het verblijf van de dierenarts worden gebracht. De Zoo is 365 dagen per jaar open, van 's morgens tot 's avonds, dus wachten tot er eens een dag geen bezoekers komen of uitstellen tot na sluitingstijd is niet mogelijk.

Kumba werd op een stootkar gelegd, stevig ingewikkeld zodat bezoekers hem niet zouden zien, en de kar moest de hele tuin door.
Met veel liefde en respect heeft het team dat jaren voor hem had gezorgd hem een laatste eerbetoon gegeven.

"Het was net een lijkstoet" aldus de verzorger. "Twee van ons voorop, twee achteraan, en de rest met gevouwen handen en gebogen hoofd rustig erachter aan, af en toe een traantje wegpinkend."
Geen enkele bezoeker heeft gemerkt dat er een reusachtige gorilla door de tuin werd gereden.

Ik wenste de verzorger en het hele team nog veel sterkte toe. Ik zag toch een glimlach op de lippen.

"Weet je, het is heel jammer, en natuurlijk zijn we verdrietig, maar het is op de best mogelijke manier gebeurd. Hij heeft een mooie tijd hier gehad, was geliefd door al zijn vrouwen, en door ons, en hij heeft niet geleden. Hij was op, nog maar een schim van zijn oude zelf, en dit was het beste wat we voor hem konden doen. Dus zelfs al ben ik droevig, het is OK."

Dag Kumba, het ga je goed!