Het perfecte einde

Ik had me nog zo voorgenomen mijn best te doen.
Te luisteren in plaats van te spreken.
Te begrijpen in plaats van te oordelen.

Helaas, helaas, driewerf helaas.

Sinds een paar weken zit ik in een leesclub. Vroeger was lezen 1 van mijn favoriete bezigheden. Verslonden heb ik ze, boeken in alle soorten, maten en gewichten. Tot de overdaad schaadde. De verplichte literatuur op school heeft me de das omgedaan. Verplichte lectuur voor Nederlands, Frans, Engels, Duits, ... Nooit kon ik nog eens iets voor de lol lezen, iets dat ik zelf had gekozen.

Ik begon te skimmen. Zo snel mogelijk door een tekst gaan, of boek, en alleen de essentie proberen te bewaren. Niet leuk, maar wel efficient.
Eens de schoolbanken verlaten begon ik in een vreemde taal te lezen, in het Engels, en las weer even elke zin, elk woord, tot ik het Engels bijna zo goed beheerde als mijn moedertaal en terug aan het skimmen sloeg.
Het Engels lezen beviel me tegen dan zo goed, dat ik niets anders meer las. Originele Engelse of Amerikaanse uitgaven, maar ook vertaalde literatuur. Vertaald naar het Engels

Tijdens mijn opleiding als stadsgids kon ik het me dan weer niet permitteren me te verliezen in een literair werk dat niets met Antwerpen of haar geschiedenis te maken had. Gelukkig zijn de geschiedenisboeken van vandaag iets vlotter geschreven dan die van een paar decennia terug, waar je je nog echt doorheen moest worstelen en sommige zinnen 2 of meer keer hardop moest lezen voor je begreep waar het in godsnaam over ging.
Maar toch knaagde het ergens. Ik wilde weer gaan lezen. Goeie boeken, in het Nederlands. Maar hoe zou ik het kaf van het koren kunnen scheiden in deze maatschappij waar elke dag talloze nieuwe titels verschijnen?

Een klein berichtje op de website van De Groene Waterman sprak me aan.

"Literaire leesgroep:
Boeiende boeken tussen pot en pint: dat zijn de leesgroepen van boekhandel De Groene Waterman. U kan à la carte kiezen per boek of voor de hele cyclus. De deelnemer verbindt zich ertoe om het gekozen boek op voorhand te lezen, zodat een rijke uitwisseling met de ideeën van andere lezers kan plaatsvinden. De leesgroep komt om de zes weken bijeen. Deze bijeenkomsten gaan door in de kelder. Deelname is gratis, maar graag op voorhand inschrijven."

Dat was het, een leesclub! Ik schreef me meteen in en begon vol enthoesiasme aan het eerste boek, '100 Jaar Eenzaamheid' van Gabriel Garcia Marquez. Vanaf de eerste pagina zat ik volledig in het verhaal. Elk vrij moment greep ik naar het boek om de familiekroniek van de Buendia's over me heen te laten glijden. Geweldig vond ik het!! Daaagen aan een stuk zat ik met mijn neus tussen de vele pagina's, vaak schuddebuikend van het lachen of in elkaar stuikend van medeleven.
Ik had het natuurlijk veel te vroeg uit, weeeeken voor de eerste bijeenkomst van de leesclub, dus las ik het gewoon nog eens. Ik kon er geen genoeg van krijgen.

Groot was dan ook mijn verbazing dat weinigen mijn enthoesiasme deelden. Maar ja, daarom was ik hier. Om te begrijpen.

Het tweede boek kon me maar matig bekoren. 'Het Meten van de Wereld' van Daniel Kehlman is een pseudo-historisch werk over 2 Duitse geleerden, Alexander von Humboldt en Carl Friedrich Gauss. Beide figuren deden me niets. Ik kreeg het warm noch koud en het kon me eigenlijk niet veel schelen wat ze dachten en deden. Mijn verbazing dat de anderen het wel goed vonden was iets minder groot dan vorige keer.

Gisteren bespraken we dan 'De Liefde van een Goede Vrouw', een bundel kortverhalen van een gereputeerd Canadees schrijfster, Alice Munro.
Kortverhalen, toch wel lastig. Bijna de moeite niet om je te verdiepen in de personnages, want voor je het weet zijn ze weer weg.
Kwam dan nog bij dat de schrijfster bij de meeste verhalen de lezer in het ongewisse liet over de afloop. Vooral het eerste verhaal, het titelverhaal, had een open einde zo groot als de Grand Canyon.

Er is een opticien dood teruggevonden in zijn auto in een meer en de zaak wordt geklasseerd als een ongeluk. Tot een terminaal zieke vrouw net voor ze sterft aan haar verpleegster vertelt dat haar man de opticien heeft vermoord. Het verhaal lijkt zo ongelooflijk en vergezocht dat de verpleegster twijfelt en op een zeer onverantwoorde manier de 'waarheid' uit de man wilt krijgen. Ze vraagt hem met haar het meer op te varen onder het mom dat ze een foto wil maken, en dan zal ze hem, in het midden van het water vlakaf de vraag stellen, deed hij het of deed hij het niet?
Als de man het niet gedaan had, was er geen vuiltje aan de lucht. Maar als hij de moord wel gepleegd had, had hij 2 opties. Ofwel alles opbiechten en met zichzelf in het reine komen, ofwel van de weeromstuit de verpleegster vermoorden.

Het boek eindigt wanneer de man en de verpleegster naar het bootje wandelen bij valavond.

"Rupert verdween tussen de wilgen om de roeispanen te zoeken. Even later zag ze hem niet meer. Ze liep dichter naar de kant en haar kaplaarzen zakten een eindje in de modder en hielden haar daar vast. Als ze haar oren spitste kon ze Rupert nog horen bewegen in het struikgewas. Maar als ze zich op de wiegende boot concentreerde, op dat lichte en heimelige wiegen, dan leek het alsof alles in de wijde omtrek stil was geworden."

Einde.

Stapt ze in de boot? Stelt ze hem de vraag? Heeft hij de opticien vermoord? Hoe loopt het af?
Geen idee.
Da's toch om te rotten zoiets!! Als je dan zo'n kort verhaaltje schrijft, maak het dan tenminste af.

Veel boeken of films gaan de mist in tegen het einde. Het lijkt me nu wel bijzonder moeilijk om anderhalf uur, of een paar 100 bladzijden, de kijker dan wel lezer te kunnen boeien, prikkelen, ontroeren, shoqueren en het verhaal toch tot een bevredigend eind te brengen.
Denk maar aan de Da Vinci code, een boek met een rotvaart dat leest als een trein en dan in de laatste pagina's helemaal ontspoort. Al de magie verdwijnt, de verwondering, de openbaring, ... En je blijft als lezer ontgoocheld achter. Tenminste, ik toch.

Of die film 'The Piano', met Holly Hunter en Harvey Keitel. Hunter speelt een pianiste die sinds haar 6e jaar geen woord meer heeft gesproken en enkel gevoelens heeft, krijgt, toont, wanneer ze op haar piano speelt.
De plot is me maar vaag bijgebleven, maar er is die ene scene die op mijn netvlies gebrand staat.
Ze zit in een reddingssloep met haar dochter, haar minnaar en haar piano, maar het dreigt fout te gaan. Ze doet teken dat de piano overboord gegooid moet doch wanneer dat gebeurt, draait ze express haar voet in een touw dat aan de piano hangt en wordt mee naar de bodem van de oceaan gesleurd.
De piano komt onzacht neer op de bodem van de zee, en zij hangt daar met haar voet in dat touw, een meter of anderhalf boven die piano, in haar opwellende duistere jurk, wapperende haren. De laatste luchtbelletjes stijgen op uit haar mond, en dan is ze stil.
'Wat een geweldig einde!!!!' dacht ik terwijl de tranen in mijn ogen sprongen. Geniaal!!

Maar ineens komt ze weer tot leven. Ze rukt zich los, en spartelt naar de oppervlakte.
In een volgende scene zit ze in een mooi huis piano te spelen, met een ijzeren wijsvinger. Die had haar minnaar voor haar gemaakt nadat haar man de echte had afgesneden zodat ze niet meer zou kunnen spelen. Ni meer of ze praatte weer ook, dat ben ik vergeten.
Pfffft, stom Amerikaans Happy End.

Ik dacht aan een mooi stuk van Herman De Coninck dat ik jaaaren geleden gelezen heb, en nooit vergeten.

In de film Falling in Love worden Meryl Streep en Robert de Niro verliefd op elkaar. Ze zijn getrouwd, niet met elkaar, dus een affaire is uitgesloten. Ze verzetten zich tegen hun gevoelens en gaan elk hun eigen weg.
Een jaar later komen ze elkaar terug tegen in de boekhandel waar ze mekaar voor het eerst zagen. Ondertussen beiden gescheiden, maar dat weten ze natuurlijk niet van mekaar.
Ze zeggen mekaar gedag, wisselen wat beleefdheden uit en bij het verlaten van de winkel gaat ieder zijn eigen weg.
Een perfect einde vond Herman, en ik ben het helemaal met hem eens.
Maar de film was nog niet afgelopen. Meryl kijkt nog eens om, Robert ook, en ze rennen elkaar tegemoet en vallen in elkaars armen. Happy End.
Bweeeeirk!!!

Herman schrijft hoe hij de videoband terugspoelt naar het stuk waar ze de boekhandel verlaten, en elk een andere kant op wandelen. Dan drukt hij op Erase.
Ziezo, hij heeft zijn perfecte einde.

Ik dacht terug aan Alice Munro en haar verhaal. In de leesclub gisteren zei ik "Ik zou het veel sterker vinden moest het verhaal als volgt eindigen:

"... Maar als ze zich op de wiegende boot concentreerde, op dat lichte en heimelige wiegen, dan leek het alsof alles in de wijde omtrek stil was geworden.
En het laatste wat ze voelde, was een keiharde klap tegen haar hoofd met een roeispaan. Toen werd alles donker."

André, mijn buur in de leesclub bulderde het uit van het lachen. "Geweldig," zei hij. "Schrijf het er toch gewoon zo bij in het boek!"
Bij deze.


Ik wil u het stukje van Herman niet onthouden, tenminste, een fragment eruit:

"Falling in love gezien, op video natuurlijk, met Meryl Streep en De Niro. Vandaar deze bedenkingen. Een mislukte remake van Brief encounter, had ik ergens gelezen. Een hele goeie remake, vind ik, met een mislukt slot.
Een gedurfde film: zonder bedscène, zonder spannende achtervolgingen. Er wordt door Streep en De Niro heel overtuigend geaarzeld en zwijgend gezucht. Daar mag een film van mij anderhalf uur over doen.

Het gaat over twee mensen die op elkaar verliefd worden, maar omdat ze getrouwd zijn willen ze er niet aan toegeven. Juist omdat ze zich verzetten, wordt hun liefde onoverkomelijk. Als De Niro zijn vrouw opbiecht dat er een andere vrouw is die hij dagelijk op de trein ziet, maar dat er verder niets gebeurd is, reageert zij meteen: dàt is pas erg. Een verhouding, tot daaraantoe, maar een platonische, daar valt niet tegenop te neuken. Om zijn huwelijk te redden en om Streep niet meer te zien, neemt hij een job aan in Texas. Streep zelf is inmiddels bij hààr man eveneens door de mand gevallen: hij heeft haar aan de telefoon 'adieu' horen zeggen, dat was duidelijk genoeg. Er is niets gebeurd, en toch gaan beide huwelijken eraan kapot. Zo allesomvattend is dat niets.

De volgende Kerstmis is De Niro opnieuw in New York. Twee scènes zijn precies het omgekeerde van de beginscènes: De Niro luncht met een vriend die hem vraagt hoe het gaat. In het begin van de film was de vriend scheidende en De Niro gelukkig getrouwd. Nu is De Niro scheidende en de vriend staat op het punt om te hertrouwen.
Idem met Streep en haar beste vriending. Vervolgens ontmoeten De Niro en Streep elkaar opnieuw in de boekhandel waar ze elkaar precies een jaar voordien, bij de kerstinkopen, leerden kennen. Volgen beleefdheidsfrases en misverstanden. Alleen de kijker weet op dat moment hoeveel ze van elkaar houden, zijzelf niet. Je bent als kijker geneigd om zoals bij Jan Klaassen te gaan roepen. Maar je kunt moeilijk, in plaats van: pas op, kijk achter je! gaan roepen: 'Zoen elkaar dan toch, godverdomme!'
In elk geval had de film daar moeten eindigen.
Daar eindigt hij bij mij ook: op mijn video heb ik het idiote happy end uitgewist. Ik heb een meersterwerkje dat niet bestaat."

Voor het hele stuk gaat u hier maar eens neuzen. Essay nr 4.


En hieronder een clip van The Piano. Mijn 'perfecte einde. Doe uzelf een lol en klik op de pauzeknop rond 1:25.